ZenAudio Forum

De meeste mensen werden pas echt geconfronteerd met een subwoofer bij de opkomst van de homecinemasystemen. Dat zijn echter vaker wel dan niet boemboxen en die zijn totaal ongeschikt voor bijvoorbeeld muziek. Nochtans kan een goeie subwoofer juist daar ook uitblinken.

Om gewone luidsprekers echt diepe bassen te laten weergeven, moet je vooral grote boxen hebben. Daar kom je niet omheen. Bij lage frequenties hoort een zekere geluidsdruk en dus luchtverplaatsing. Dat gaat nu eenmaal alleen maar met een luidsprekerconus van een behoorlijke diameter. Minstens 25 à 30 cm, moet je dan denken. Hoe meer, hoe indrukwekkender het laag zal zijn. Het probleem is, dat niet iedereen de ruimte heeft om grote luidsprekerboxen neer te zetten. En dan is het des te erger dat je er normaal twee nodig hebt. Als we praten over een surroundinstallatie, kunnen het er zelfs vier of meer zijn. Bovendien heb je dan ook nog eens het nadeel dat een versterker ruim 95% of meer van zijn energie zal besteden aan het laag, terwijl de rest dient voor midden- en hoge tonen. Je kunt al deze problemen omzeilen door gebruik te maken van een goeie subwoofer.

Gescheiden laag

Wij hebben twee oren om de richting van een geluid te kunnen bepalen. Stereogehoor dus. Alleen is ons gehoor nauwelijks richtinggevoelig voor lage tonen. In feite kunnen we voor frequenties beneden pakweg 100 Hz steeds moeilijker de richting van het geluid bepalen. Deze handicap helpt ons vermijden dat we hele grote luidsprekers moeten kopen. We kunnen namelijk het laag afsplitsen van de rest. Als we de lage tonen beneden zo'n 80 Hz afsplitsen (en dat is meteen de THX-norm) naar één apart luidsprekersysteem - de subwoofer - dan hoeven we voor de hoofdluidsprekers maar luidsprekers te kiezen die tonen kunnen weergeven tot net iets onder die 80 Hz. Als je weet dat zelfs zogenaamde boekenplankluidsprekers (dat zijn luidsprekers die vrij compact zijn en op een statief moeten om op oorhoogte te staan) van goede kwaliteit gemakkelijk frequenties tot zo'n 60 Hz betrouwbaar kunnen weergeven, dan snap je al dat de keuze van de hoofdluidsprekers heel wat makkelijker gemaakt wordt. Je hoeft immers geen grote boxen meer te zoeken, want het laag interesseert je niet meer vermits je dat overlaat aan een subwoofer. Zoek dus naar luidsprekers die goed zijn in het weergeven van hoge tonen, middentonen en hogere bassen tot zo'n 60 of 70 Hz. Dat mogen compacte statiefluidsprekers zijn, of moderne en slanke zuilen, keuze te over. Moeder de vrouw zal het ook appreciëren als je kunt toekomen met wat kleinere of slankere en dus schoner ogende luidsprekers. Het betekent ook dat je versterker niet zo krachtig hoeft te zijn. Met zogenaamde volledige-sprectrumluidsprekers (grote kasten die alle frequenties weergeven) moet een versterker immers meer dan 95% van zijn vermogen besteden aan de bassen en omdat dat zwaar werk is, vereist dat dus vooral véél vermogen. Als je een subwoofer gebruikt voor de laagste tonen, is er niet zoveel vermogen meer vereist voor de rest en kun je dus toekomen met een kleinere versterker. Zoals je merkt zijn er veel voordelen aan het gebruik van een subwoofer. De voornaamste kunst is dan ook, die subwoofer zo af te regelen op je hoofdluidsprekers dat je een naadloze overgang krijgt tussen die luidsprekers naarmate de lagere bassen bereikt worden en dat de algemene klankkleur daarbij niet of zo weinig mogelijk verandert.

Afregeling

Er zijn twee populaire denkpistes voor het integreren van een sub voor muziekweergave in een stereosysteem. De eerste piste is je hoofdluidsprekers al het werk laten doen en de sub laten overnemen waar die hoofdluidsprekers het laten afweten. Dit levert over het algemeen de meest naadloze overgang van sub naar hoofdluidsprekerlaag op. Maar: deze methode ontlast je hoofdluidsprekers en je versterker niet en bovendien is deze afregeling aartsmoeilijk, vermits je gelijktijdig het volume van de sub (de "gain") en diens overnamefrequentie moet afregelen. Ik heb het ooit gedaan en ben er toen drie volle dagen mee bezig geweest voordat ik het had klinken zoals ik het wou. Dat beveel ik daarom niet aan.

Piste 2 is degene die ik prefereer. Daarbij besluiten we onze hoofdluidsprekes en versterker te ontlasten door de sub zo hoog mogelijk maar beneden ons discretienivau te laten overnemen. Beneden ons discretieniveau wil zeggen: beneden de frequentie waarbij we nog richting, klankkleur en timing van het laag kunnen waarnemen. Daarom raad ik aan, de overname of crossover vast op 80 Hz in te stellen. Dan hoef je alleen nog maar het volume (de gain) van de sub af te regelen om die netjes te integreren met de hoofdluidsprekers. En die afregeling kost heel wat minder moeite en heb je normaal binnen een minuut of vijf achter de rug.

Hoe splitsen in een stereosetup?

Als je een versterker of voorversterker gebruikt met een subwooferuitgang, een high-pass-uitgang voor de eindversterker en een regelbare of instelbare crossover, dan zit je gebakken want dan heb je alles aan boord wat er maar nodig is. Sluit je eindversterker aan op de high-pass-uitgang, de sub op de sub-uitgang en stel de crossover in op 80 Hz of wat daar het dichtst bij in de buurt komt. Soms zijn er instellingen voor de overnamefrequentie boven 100 Hz. Die moet je dus niet kiezen, want dat ga je kunnen horen en zal je dus beslist niet bevallen.

Als je versterker of voorversterker geen subwoofervoorziening heeft maar wel (in het geval van de geïntegreerde versterker) een pre-out en power-in of een processor in/uit of - desnoods - een tapemonitor in/uit, dan kun je die gebruiken om een externe subwoofercrossover aan te sluiten. Dat is een filter die je dus tussen de voorversterkeruitgang en de eindversterkeringang hangt. De filter scheidt hoog en laat op de ingestelde overnamefrequentie en stuurt het "hoog" naar de eindversterker en het "laag" naar een aangesloten actieve subwoofer. Probleem opgelost. Er zijn verschillende toestellen in de handel die dit mogelijk maken.
Sommige subwoofers hebben zelf zo'n crossoverfilter ingebouwd. Er zijn twee soorten: "low level" en "high level". "Low level" dient om tussen voor- en eindversterker geschakeld te worden. Nadeel: dit vereist lange interlinks, want de sub staat niet noodzakelijk in de buurt van je stereorack. "High level" dient voor je luidsprekeraansluitingen. Je sluit de luidsprekeruitgang van je versterker op de sub aan vervolgens je luidsprekers op de luidsprekeruiitgangsklemmen van de sub. Nu zal de sub zijn laag afsplitsen voor het bij de luidsprekers komt. En omdat je versterker geen vermogen moet leveren voor die lage tonen, wordt ook hij ontlast.

Opstelling

Waar stel je een sub op en hoeveel subs moet je opstellen? Eén, twee of nog meer?

Een sub stel je bij voorkeur op in het midden tussen de twee stereoluidsprekers of anders liefst achter de rechterluidspreker. Waarom dat laatste? Omdat bij een orkest de cello's en contrabassen ook aan de rechterkant zitten. Als je een kamer van minder dan pakweg 64 m² hebt, stel dan zeker geen tweede sub op. Het is niet nodig voor de geluidsdruk en je krijgt er alleen maar staande golven of ongewenste basreflecties door. Als je een grotere ruimte hebt of als je verder dan 8 m van je luidsprekers en de enige sub zit, dan kan het nuttig zijn een tweede sub te plaatsen. Plaats die dan liefst achter je luisterzetel en stel hem in op tegenfase. De voorste sub stel je normaal op 0° fase, de achterste op 180°.
Meer dan twee subs is in een thuisomgeving nooit nodig en zelfs ongewenst in verband met de stoorgeluiden die je steeds moeilijker gaat kunnen onderdrukken. Ja, er is wel degelijk zoiets als té veel bas!